Spis rzeczy

• Spojrzenie na styl autorski na tle ogólnych cech rozwojowych polszczyzny
• Zróżnicowanie stylistyczne jako narzędzie atrybucji autorskiej
• Idiolekt postaci literackich

Przykład: imiesłów uprzedni

• Wiemy, że imiesłów uprzedni powoli zanika
• Czy jednak możemy zmierzyć tempo zaniku w całym korpusie?
• Czy tak samo się to odbywa u różnych pisarzy?
• Stanisław Lem
  • pisarz sci-fi…
  • … którego styl zdaje się archaizować
  • Czy da się odnaleźć ślady tych archaizacji?

Materiał badawczy

• Korpus Lema:
  • 35 tekstów
  • powieści, eseistyka
  • lata 1951–2001
  • >2.5 mln słów
• Korpus porównawczy
  • 951 tekstów
  • >25 mln słów
  • różne gatunki
  • lata 1601–2010
  • Korba, SXVI, inne źródła (zob. Górski, Król, Eder 2019)

Imiesłów uprzedni

Imiesłów uprzedni

Imiesłów uprzedni

Imiesłów uprzedni

Imiesłów uprzedni

Imiesłów uprzedni

Imiesłów uprzedni

Spójniki aby, żeby, by

Spójnik że

Spójnik tedy

Język czy styl?

• Czy obserwujemy zmianę w języku?
• Czy zmiana jest efektem gustu epoki?
• Czy za zmianę odpowiadają wpływowi autorzy?
• Do jakiego stopnia autor może iść wbrew zmianom?

Zaimek zwrotny się

stylistyczny odcisk palca

• Pojęcie stylistycznego odcisku palca
  • cechy języka niedostrzegalne gołym okiem
  • poza kontrolą autora (nieświadome)
  • odporne na imitację, parodię itp.
  • bardzo silny znacznik: częstości słów gramatycznych
  • chętnie wybierane przybliżenie: najczęstsze słowa
• Czy styl jest jednoznacznie zależny od autora? (cf. kod DNA, odcisk palca, wzór na źrenicy, …)

Frekwencje najczęstszych słów

‘It is a truth universally acknowledged, that a single man in possession of a good fortune, must be in want of a wife.’

(J. Austen, Pride and Prejudice)

“the” = 4.25%

“in” = 3.45%

“of” = 1.81%

. . .

Problemy atrybucyjne

• kim był Gall Anonim?
• czy Mikołaj Sęp-Szarzyński napisał zbiór erotyków?
• Ajschylos (Prometeusz w okowach), Eurypides (Resus)
• Owidiusz, Apulejusz
• John Milton, Francis Bacon
• Szołochow (Cichy Don)
• Harper Lee, Joseph Conrad, Ford Madox Ford
  
• Elena Ferrante

Biblia królowej Zofii

• XV-wieczny przekład Biblii na polski
• Dwa tomy:
  • tom II rozmontowany przed XVII wiekiem.
  • tom I zaginiony (zniszczony?) w 1945
• Na szczęście mamy faksymile z 1930 r.

Biblia królowej Zofii

Biblia królowej Zofii

• Przełożony z czeskiego:
  • hebrajski -> łacina -> czeski -> polski
• Pięć rąk pisarskich
• Prawdopodobnie więcej niż jeden tłumacz
• Wiele przemieszanych warstw stylistycznych

Biblia królowej Zofii

Stanisław Lem raz jeszcze

Zróżnicowanie języka bohaterów

• Computation into criticism (John Burrows)
  • zróżnicowanie bohaterów u Jane Austen
• Czy dobry autor potrafi różnicować styl?
• Czy istnieją pewne ogólne tendencje?
• Czy zróżnicowanie języka postaci odpowiada zjawiskom socjolingwistycznym języka ogólnego?

Początek większego studium

• Artjoms Šeļa
• Ben Nagy
• Joanna Byszuk
• Laura Hernández-Lorenzo
• Botond Szemes
• Maciej Eder

Założenia

• Metody atrybucji autorskiej mogą pokazać zróżnicowanie postaci
• Oddzielenie postaci mówiących znacznie prostsze w tekstach dramatycznych
• Użyty korpus dramatów: DraCor
  • Szekspir (37 tekstów)
  • dramat rosyjski (212 tekstów)
  • dramat francuski (1560 tekstów)
  • dramat niemiecki (592)

DraCor

Mocny idiolekt (kobiety)

Mocny idiolekt (mężczyźni)

Słaby idiolekt (mężczyźni)

Wstępne obserwacje

• Postaci kobiece bardziej charakterystyczne
• Postaci drugoplanowe bardziej charakterystyczne

Szekspir oraz dramat rosyjski

Dramat francuski oraz niemiecki

Dalsze obserwacje

• Postaci kobiece mocniej zindiwidualizowane…
• … niezależnie od języka i epoki
• Czy dlatego, że autorzy są w lwiej części mężczyznami?

Różnicujące słowa

zaimki vs. rodzajniki

słownictwo rodzinne vs. słownictwo polityczne

Podsumowanie

• Zróżnicowanie stylistyczne/językowe postaci powtarza niektóre zjawiska socjolingwistyczne
• Literatura najnowsza może te różnice zatrzeć (?)
• Czy literatura kobieca mocniej indywidualizuje język męskich postaci?
• …